SIRE drukt maatschappelijke problemen onder tafel

Gisteren lanceerde SIRE (Stichting Ideële Reclame) een campagne om ‘polarisatie’ tegen te gaan. ‘Polariserende onderwerpen’, zoals de klimaatramp die zich voor onze ogen voltrekt, of alledaags en institutioneel racisme, drijven mensen uit elkaar, zo zegt SIRE. En dat is niet goed, vinden ze. Zulke ‘polariserende’ situaties moeten voorkomen worden.

Wellicht onbedoeld reduceert de campagne maatschappelijke misstanden tot ongemakkelijke meningsverschillen. Gezien de urgente problemen waar we als maatschappij voor staan zouden de spotjes wel eens meer kapot kunnen maken dan ons lief is.

Een vreemd denkraam

‘Polariseren’ schrijf ik tussen aanhalingstekens omdat ik duidelijk wil maken dat SIRE met deze campagne een specifiek denkraam in ons brein plant. Het is een raamwerk waarin maatschappelijke problemen zoals klimaatverandering, racisme, onrecht en uitsluiting voornamelijk bestaan als ‘onderwerpen voor discussie’—iets waar anderen het met je over willen hebben.

Dit is een heel beperkte manier van denken. Van een onderwerp overstroomt immers je huis niet. Van een dijkdoorbraak wel. Een ongemakkelijk gesprek is niet dodelijk, maar iemand die op de vlucht is weken in de buitenlucht op een matje laten slapen wel. Als iemand niet kan zijn wie ze is, dan is dat geen discussieonderwerp maar een beperking van autonomie en welzijn.

SIRE moedigt mensen nu aan om als fervente polarisatiebestrijders schoon schip te maken. Ik denk dat dit het alleen maar makkelijker zal maken om de problemen waar we als samenleving voor staan, en die in de laatste paar jaar meer bespreekbaar zijn geworden, weer terug onder tafel te duwen.

De vingers tegen de lippen

In een interview met Nieuwsuur zegt de directeur van SIRE Lucy van der Helm dat hun nieuwe campagne er met name op is gericht om mensen die polariseren zich bewust te maken waar ze mee bezig zijn. Echter, ik denk dat in de praktijk de campagne een nieuw stuk munitie geeft aan mensen die juist van zichzelf vinden dat ze niet polariseren.

De groots opgezette campagne biedt een door de TV gesponsorde en schijnbaar landelijk goedgekeurde manier om de vingers tegen de lippen te houden en ‘ssssssh’ te zeggen als iemand je aanspreekt op je gedrag, of als een vriend of familielid een duidelijke lijn wil trekken over wat acceptabel is binnen een relatie. De model-Nederlander moet niet moeilijk willen doen.

Zo’n nationale ‘ssssssh’ zal op twee manieren vooruitgang in de weg zitten.

Aan de ene kant zal het ertoe leiden dat bepaalde woorden die echt gezegd moeten worden minder makkelijk gezegd kunnen worden. Bijvoorbeeld, het klimaatprobleem is vooral ook een probleem van bewustwording en gedragsverandering. Het staat als een paal boven water dat de meeste Nederlanders probleemgedrag vertonen, zowel alledaags als in het stemhokje. Als we nog een beetje toekomst voor onze kinderen willen overlaten, dan moeten we minder consumeren, minder vlees eten, minder vliegen en ophouden te stemmen op partijen die het klimaat niet centraal op de agenda zetten. Dit is vervelend maar daardoor niet minder waar. Als je hierop wordt aangesproken, dan is dat vaak ongemakkelijk en het kan zorgen voor wrijving. Bepaalde plannen of gewoontes zijn niet wenselijk, en dat moet gezegd worden. Als we dit als ‘polarisering’ mogen wegwuiven, dan verandert er nooit wat.

Daarnaast zal een nationale ‘ssssssh’ meer doen dan kritiek en bewustmaking in de kiem smoren. Ik denk dat het er ook toe zal leiden dat serieuze problemen zelf steeds verder worden weggestopt en genegeerd. Vergelijk het met een familie waarin partnergeweld wordt verzwegen en niet mag worden benoemd. ‘Om de goede vrede te behouden.’ Dit creëert een vals bewustzijn. Door moedige pogingen om zulk geweld duidelijk te benoemen met een ‘ssssssh’ onder tafel te duwen zal langzamerhand het probleem zelf worden verdrongen en weggestopt. Het maakt dan niet uit of het geweld door gaat of niet. Zo lang we het maar niet zien en het er niet over hebben. Want dat verpest de sfeer.

Soms is het geen goed moment om te verzoenen

“Geen enkele sociale vooruitgang,” schreef Seada Nourhussen in 2020," is er gekomen door de lieve vrede te bewaren." De grote problemen waar de maatschappij op het ogenblik mee is geconfronteerd liegen er niet om. De klimaatramp die zich steeds duidelijker buiten mijn raam voltrekt; het afbrokkelen van een sociaal besef en de daarmee gepaard gaande aftakeling van het zorgstelsel en vangnetten; het steeds triomfantelijk wordende racisme en de groeiende haat tegen mensen die op er op een of andere manier niet op de juiste manier uitzien. Dat zijn de dingen die we actief zouden moeten bestrijden.

SIRE is een initiatief van de reclamebranche en staat los van democratisch gecontroleerde overheidsinstanties. Het is altijd maar afwachten waar ze nu weer mee zullen komen. Hun nieuwste campagne lijkt een verzoenende boodschap te brengen. Maar met veel van de problemen waar we voor staan is het niet de tijd voor verzoening. Ik denk dat de nieuwe slogans van SIRE er toe zullen bijdragen dat dringende maatschappelijke problemen zullen worden afgewimpeld als slechts onprettige discussies en verschillen van mening.

Onrechtvaardigheid en ongelijkheid? Moeilijke onderwerpen waar we de sfeer niet door moeten laten verzieken. Een verstandige burger houdt zijn of haar kritiek voor zich, en gaat conflicten uit de weg.

Ssssssh… Zolang we er niet over praten, is er niets aan de hand, toch?